Giełda Papierów Wartościowych jest dość specyficzną dziedziną handlu i zwykli ludzie, firmy czy instytucje nie mogą na niej normalnie funkcjonować, choć można odwiedzić giełdę i zobaczyć jak cały proces przebiega. Giełda jest przeznaczona dla określonych podmiotów, które mogą na niej uczestniczyć, a Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie nazywa je pośrednikami i zalicza do nich banki, pośredników finansowych czy instytucje inwestycyjne.
Skąd się wzięła giełda
Termin „giełda” pochodzi z XVI wieku i na początku na tych regularnych spotkaniach nie handlowano papierami wartościowymi, ale zbożem, kawą, herbatą i innymi cennymi produktami. Pierwsza giełda papierów wartościowych została założona dopiero w 1611 roku. Dziś najbardziej znaną giełdą jest New York Stock Exchange, której początki sięgają 1792 roku. Giełda ta zrzesza około 2 800 firm i działa w oparciu o sesje odbywające się w jednym miejscu, tzw. parkiecie giełdowym.
Jeśli chodzi o Polskę, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest ważną instytucją i jedyną, która prowadzi rynek giełdowy na tak dużą skalę w naszym kraju.
Transakcje giełdowe
Papiery wartościowe mają tę przewagę nad instrumentami komercyjnymi, że można nimi swobodnie handlować, w wielu przypadkach są zbywalne i charakteryzują się dużą płynnością. Zamiana papieru wartościowego na gotówkę może być dość szybka i łatwa.
Poza innymi rzeczami, cały proces handlowy jest również szybki. Papiery wartościowe można nabyć zaraz po ich emisji, gdzie są przedmiotem obrotu na rynku pierwotnym, a następnie wchodzą na rynek wtórny, gdzie ich cena kształtuje się w zależności od popytu. Cena jest więc zmienna i zależy od kursu walutowego. Wtórne kupno i sprzedaż odbywają się na tzw. rynku wtórnym.
Termin rynek wtórny jest związany z terminem giełda. Nie musi to być jednak tylko sprzedaż na giełdzie. Kontakt między sprzedającym a kupującym może mieć miejsce także poza giełdą, w takim przypadku mówimy o tzw. sprzedaży pozagiełdowej. To, czy dany papier wartościowy będzie notowany na konkretnej giełdzie, na przykład na GPW w Warszawie rozważa się, biorąc pod uwagę działalność spółki, monitorując jej pozycję oraz uwzględniając stabilność rynku, a w szczególności to jak obiecująca jest branża, a zwłaszcza to czy ma jakąkolwiek przyszłość.
Organizacja Giełdy Papierów Wartościowych
Giełda papierów wartościowych działa zazwyczaj jako spółka akcyjna, a osoby zainteresowane regularnym handlem na giełdzie są uważane za akcjonariuszy. Są to na przykład instytucje finansowe lub biura maklerskie. Dochód giełdy składa się z prowizji w wysokości około 1% od dokonanych transakcji, a firma w wielu przypadkach jest uważana za spółkę non-profit i dlatego nie musi płacić podatków. Podczas handlu należy przestrzegać pewnych zasad, reguł i przepisów giełdy.
Dla kogo jest Giełda
Można je podzielić na dwie grupy. Pierwszą z nich są inwestorzy indywidualni, którymi mogą być osoby fizyczne lub firmy, a następnie inwestorzy instytucjonalni, tacy jak banki, firmy inwestycyjne, ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne.
Druga grupa obejmuje emitentów papierów wartościowych. W większości przypadków transakcje są aranżowane przez maklerów, którzy są postrzegani jako swego rodzaju pośrednicy między emitentami a inwestorami. Tak więc giełda jest przeznaczona głównie dla akcjonariuszy giełdy, firm, które posiadają niezbędne zezwolenia na kupno i sprzedaż papierów wartościowych, którymi są zazwyczaj banki, prowadzące działalność na własny rachunek, maklerzy prowadzący działalność polegającą na kupnie i sprzedaży papierów wartościowych dla kogoś innego oraz dealerzy, prowadzący działalność pod własną nazwą i na własny rachunek. W procesie tym mogą również uczestniczyć dealerzy lub maklerzy, którzy pośredniczą w kontaktach między inwestorami a giełdą.
Jak handluje się na giełdach
Handel na giełdzie jest możliwy z pomocą dealera za pośrednictwem którego można uzyskać pożądane papiery wartościowe z giełdy, ponieważ zwykle handluje on nimi na własny rachunek i można założyć, że posiada ich pewien zapas. Można też skorzystać z usług maklera, któremu składa się bezpośrednie zlecenie, a on kupuje dane papiery wartościowe na giełdzie.
Według Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych główni gracze na rynku kapitałowym są powiązani z giełdą przez pośredników, w tym banki, doradców finansowych i instytucje finansowe, którzy komunikują się z inwestorami prywatnymi i instytucjonalnymi, a z drugiej strony ze spółkami i sektorem publicznym. Giełda jest nadzorowana przez instytucje takie jak Ministerstwo Finansów i władze Unii Europejskiej, a wszystkie te podmioty umożliwiają spełnienie wymagań dostawców kapitału i żądających kapitału po drugiej stronie. Wszystkiemu towarzyszą zyski i straty z tytułu różnic kursowych, odsetki, dywidendy itd.
Istnieją dwa podstawowe rodzaje handlu na giełdzie. W pierwszym przypadku można sprzedawać i kupować w dowolnym momencie w czasie, gdy giełda jest otwarta. Drugim rodzajem sprzedaży jest sprzedaż aukcyjna, zwana sprzedażą na rynku aukcyjnym (call market). W tym rodzaju sprzedaży czas i miejsce sprzedaży są z góry ustalone i podane są konkretne papiery wartościowe, które mają być przedmiotem obrotu. Może być przeprowadzona jako aukcja konwencjonalna, w której cena jest ustalona jako najniższa lub odwrotnie – aukcja holenderska, w której ustalana jest najwyższa cena.
Powody, dla których ludzie handlują na giełdzie
Inwestorzy przychodzą na giełdę z konkretnego powodu. W każdym przypadku działa tu motyw spekulacyjny i motyw płynności, który skłania uczestnika do sprzedaży lub kupna papierów wartościowych. Z jednej strony inwestor może mieć poczucie, że dzięki ciekawym i aktualnym informacjom może dokonać transakcji, która będzie dla niego zyskowna, a z drugiej strony transakcja może być dokonana po to, by uczestnik mógł odzyskać swoje pieniądze i zainwestować je gdzie indziej.
Spekulacja na Giełdzie
Obrót na rynku papierów wartościowych niekoniecznie jest uzależniony od długoterminowych perspektyw inwestorów, tzn. nie musi wiązać się z tym, że inwestor będzie posiadał zakupione papiery wartościowe przez kilka następnych lat. Wręcz przeciwnie. Jest wielu inwestorów, którzy kupią oferowane papiery wartościowe, wiedząc, że w krótkim czasie sprzedadzą je po lepszej cenie. To jest szczególna strategia, której motorem jest krótkoterminowy i szybki zysk.
Umożliwia to także śledzenie krótkoterminowych ruchów papierów wartościowych na rynku. Zapewnia to również przepływ papierów wartościowych w mniej lukratywnych obszarach. W takich przypadkach inwestor stara się uchwycić niską bieżącą cenę papieru wartościowego, a następnie sprzedać go z większym zyskiem, gdy cena wzrośnie. Można powiedzieć, że główna sztuka traderów polega na znalezieniu odpowiedniego momentu. Wszystko sprowadza się do tego, że przyszłość i rozwój papierów wartościowych nigdy nie są do końca pewne.
Istnieją dwa rodzaje inwestorów: jeden nie czeka na wzrost wartości papierów wartościowych, drugi jest skazany na ich spadek. Ci, którzy czekają na ich wzrost, nazywani są bykami, a po ich drugiej stronie – niedźwiedziami. Stąd określenia „byczy” i „niedźwiedzi”, które odnoszą się do wzrostu lub spadku ceny towaru.
Rodzaje spekulacji
Ważne jest, aby wiedzieć, że spekulowanie na wzrostach może odbywać się za pomocą tzw. transakcji spot. Wywodząc się ze znaczenia słowa spot, które oznacza szybki, natychmiastowy, oczywisty jest fakt, że inwestor, który kupił papier wartościowy czeka na najlepszą okazję, by sprzedać go ponownie i to po najlepszej możliwej cenie. W przypadku kontraktów terminowych trzeba poczekać, aż upłynie określony czas.
Błędne koło Giełdy
To właśnie spekulacja utrzymuje giełdę w ruchu. Skąd jednak wiadomo, kiedy i co będzie najbardziej opłacalne do kupienia lub sprzedania? Na tym polega istota giełdy, jeśli można to tak ująć. Ważne jest by zdać sobie sprawę, że notowania oparte są na podaży i popycie na danym rynku, a z kolei podaż i popyt są oparte na cenie i innych czynnikach. Fakt ten może powodować wiele niewiadomych. Na przykład to, że jeśli dociera do nas informacja o opłacalności zakupu lub sprzedaży, to jest ona opłacalna tylko do momentu, kiedy informacja nie dotrze do innych użytkowników rynku.
Tani papier wartościowy, którego cena ma wzrosnąć będzie drożał wielokrotnie szybciej, gdy pojawią się nabywcy i nie będzie już fundamentalnie zyskowny.
W ten sposób błędne koło może zniweczyć wysiłki kupujących i sprzedających, bo kiedy informacja o okazji dociera do innych użytkowników, staje się ona mniej korzystna lub nawet niepłacalna, a na rynku zachodzi wiele zmian. Pozostaje więc pytanie – jak postępować, jeśli chcemy osiągnąć jakiś zysk z kupna i sprzedaży papierów wartościowych, a raczej jak to możliwe, że niektórzy (a jest ich niemało) mimo tego błędnego koła są w stanie osiągnąć zysk za pomocą długoterminowego lub krótkoterminowego kupna i sprzedaży papierów wartościowych?
Co wpływa na wtórny rynek papierów wartościowych
Jak już zostało powiedziane, na rynek wpływa podaż i popyt na akcje, ale wpływają na to także inne czynniki. Są to przede wszystkim informacje, które muszą być aktualne i prawidłowe, a wtedy mogą oznaczać drobną przewagę. Są one także rezultatem handlu. Jednak głównym źródłem podejmowania decyzji są informacje pochodzące z raportów półrocznych lub rocznych, informacje o zmianach w firmie, informacje z prasy, mediów, konferencji czy regularnych spotkań. W zależności od analizy podanych informacji rozwijają się ich dalsze działania, które niewątpliwie wpływają na cenę papierów wartościowych, a cena papierów wartościowych zmienia podaż i popyt, co z kolei zmienia notowania cen.
Informacje na podstawie których podejmuje się decyzje na Giełdzie
Właściwe informacje mogą nie być łatwe do zdobycia, a inwestorzy zawsze mają coś, czym mogą się kierować przy podejmowaniu decyzji. Dlatego konieczne jest przyjęcie strategii, taktyki, a przede wszystkim pewnej postawy wobec informacji i ich analizy. Na tej podstawie można wyróżnić trzy podstawowe typy inwestorów.
- Fundamentaliści: Ta grupa inwestorów polega na przewidywaniu wszystkich istotnych zmiennych podczas pracy na giełdzie. Na przykład na podstawie koncepcji gospodarki jako całości, koncentrując się na informacjach z danej branży lub badając zyski i straty danej firmy. Mogą one następować od dołu lub od góry. Jeśli stosują metodę top-down, to zaczynają od gospodarki jako całości i przechodzą do samej firmy, a jeśli stosują metodę bottom-up, to ich głównym celem jest informacja o firmie. Nie koncentrują się one jednak tylko na danych ilościowych firmy, takich jak przepływy pieniężne, obroty, zyski i straty, ale biorą pod uwagę także informacje jakościowe o firmie, czyli know-how, pracowników i ich kwalifikacje, filozofię biznesu i wiele innych aspektów.
- Techniczni: Nazwa pochodzi od analizy wykresów, a więc jest jasne, że inwestorzy używają wykresów, aby uzyskać informacje o przyszłości. Obserwują, jak ewoluował, analizują jego wartości i próbują oszacować przyszły rozwój sytuacji na podstawie danych, nie biorąc pod uwagę wydarzeń z otaczającego świata czyli czynników makro- i mikroekonomicznych. Ich zadaniem jest szukanie tak zwanych typowych kształtów i formacji, z których można próbować wywnioskować przyszły rozwój wydarzeń.
- Psychologowie: Ostatnim typem zbieraczy informacji rynkowych jest ta grupa, która szacuje rozwój rynku na podstawie zachowań ludzi. Dużą rolę odgrywa tu na przykład psychologia tłumu. Prawdą jest, jak już zostało powiedziane, że zachowanie tłumu może wpływać na rynek. Wyobraź sobie, że ceny akcji spadają – co zrobią ludzie? Zaczynają się ich pozbywać czyli sprzedawać, a wtedy ceny spadają jeszcze szybciej.
Makler czy dealer?
Wiele osób spoza świata inwestycji uważa, że makler to to samo co dealer. W rzeczywistości jednak broker i dealer to zupełnie różne „zawody”.
Na początku tej publikacji wspomnieliśmy o głównej różnicy między tymi zawodami, a polega ona na tym, że makler działa na rzecz innych i wykonuje ich zlecenia, podczas gdy dealer handluje we własnym imieniu, na własny rachunek, a więc z korzyścią i stratą dla siebie. Z powyższego tekstu jasno wynika, że o ile makler „tylko” korzysta z prowizji od swojej działalności i w związku z tym ponosi mniejsze ryzyko, o tyle dealer, choć ma większe możliwości zysku, bo handluje dla siebie, a zwłaszcza na własny rachunek, jest też wielokrotnie bardziej narażony na straty.
Makler Giełdowy – Jak działa w praktyce?
Makler obraca papierami na giełdzie i jest wynagradzany za transakcje za pomocą prowizji lub opłat prowizyjnych lub mówiąc nowocześnie – otrzymuje prowizję maklerską, którą pobiera od swoich klientów. Jego wynagrodzenie jest więc uzależnione od wielkości dokonanych przez niego transakcji. Im więcej transakcji zrealizuje, tym więcej pieniędzy za to dostanie. W związku z tym brokerzy starają się wpoić swoim klientom ideę, że trzeba być stale aktywnym na giełdzie, tzn. sprzedawać papiery wartościowe i kupować za nie inne, bo na krótką metę broker czerpie z takich działań większe zyski. W dłuższej perspektywie można założyć, że klienci zaczną odchodzić z powodu konieczności ciągłych zmian. Funkcja maklera może być postrzegana po prostu jako rodzaj funkcji pośrednika. Jak znaleźć takiego maklera?
Domy Maklerskie
Maklera można znaleźć głównie poprzez dom maklerski lub inną firmę maklerską albo z pomocą instytucji na przykład banków, które oferują taką usługę. Jeżeli instytucja działa wyłącznie przez internet, możesz spróbować znaleźć swojego zagranicznego pośrednika za pomocą strony internetowej. W wielu przypadkach polecani są brokerzy zagraniczni, którzy mogą sprostać wymaganiom klientów znacznie szybciej i za znacznie niższe kwoty, a wszystko to dzięki dużej konkurencji, której w Polsce niestety brakuje.
Jak rozpocząć współpracę z maklerem
Współpraca między klientem a pośrednikiem opiera się zwykle na podpisaniu umowy. Klient wpłaca pewną sumę pieniędzy na konto u maklera, a następnie na podstawie tej sumy, makler może dysponować pieniędzmi i realizować zlecenia klienta za pomocą jego zleceń.
Wymagania co do maklera
Każdy makler musi pomyślnie zdać egzaminy maklerskie organizowane przez Komisję Nadzoru Finansowego w Warszawie.
Jakie usługi oferuje makler?
Usługi maklerskie można podzielić na trzy podstawowe, a mianowicie: pełną obsługę, obsługę z upustem i obsługę online. W przypadku pełnej obsługi chodzi nie tylko o faktyczne kupowanie i sprzedawanie papierów wartościowych na podstawie zleceń, ale przede wszystkim o wszelką komunikację, konsultacje, porady i wskazówki lub rekomendacje. Ten rodzaj usług jest szczególnie odpowiedni dla początkujących inwestorów, ale ze względu na oferowane usługi są one świadczone za wyższą cenę.
Usługa ze zniżką oznacza usługi po niższych cenach, co sugeruje słowo, a makler nie udziela żadnych porad ani pomocy, a jedynie wykonuje zlecenia, które są składane przez telefon, osobiście lub elektronicznie. Ta usługa nie jest odpowiednia dla nowicjuszy, którzy nie są dobrze zaznajomieni z rynkiem i giełdą.
Usługa Online jest najtańsza, ponieważ umiejętności brokera nie są prawie w ogóle potrzebne. Wszystko odbywa się za pomocą platformy transakcyjnej online, dzięki której można handlować samodzielnie, korzystając z połączenia internetowego. Platforma ta jest przyznawana przez dom maklerski i zdecydowanie nie jest odpowiednią formą dla początkujących inwestorów. Zaletą jest jednak szybkość sprzedaży i kupna, która normalnie nie jest możliwa do osiągnięcia, gdy pośrednikiem jest makler.
Typy zleceń na Giełdzie Papierów Wartościowych
- Zlecenia rynkowe (Market Order): Jeśli makler otrzymuje zlecenie po cenie rynkowej, jego głównym celem jest sprzedaż po najwyższej możliwej cenie i kupno po najniższej, bez żadnych dalszych instrukcji i wszystko zależy od niego.
- Zlecenie z limitem ceny (Limit Order): Zlecenie z limitem jest bezpośrednio związane z ustaleniem limitu, po którym makler może kupić lub sprzedać dany papier wartościowy.
- Zamówienie Dzienne (Day Order): Jest to również rodzaj zlecenia z limitem ceny, które jest automatycznie anulowane w dniu, w którym makler go nie zrealizował.
- Do odwołania (GTC – Good till canceled): Makler stara się sprostać wymaganiom klienta do czasu, aż klient je spełni lub zamówienie zostanie anulowane przez klienta.
- Wypełnij lub zamknij (FOK): „Fill or kill” oznacza, że jeśli makler nie wykona zlecenia klienta natychmiast, zlecenie jest automatycznie anulowane.
- On the Books: Jest to kolejne zlecenie ograniczające, w którym makler kupi dane papiery wartościowe dopiero wtedy, gdy ich cena osiągnie określony próg. Dopiero w tym momencie makler zacznie realizować zlecenie. To zlecenie jest tylko zleceniem kupna, a więc makler czeka na daną niską cenę.
- Zlecenie stop loss: To zlecenie jest przeciwieństwem poprzedniej opcji, a makler ma ograniczenie polegające na tym, że sprzeda dany papier wartościowy tylko wtedy, gdy cena spadnie do pewnego z góry ustalonego progu.