Papiery Wartościowe: Podział oraz Jak w nie Inwestować?

Papiery wartościowe są omówione w Kodeksie Cywilny (KC). Zgodnie z artykułem 916, papier wartościowy jest zdefiniowany jako:

Dokument, w którym dłużnik zobowiązuje się do świadczenia za zwrotem dokumentu albo udostępnieniem go dłużnikowi w celu pozbawienia dokumentu jego mocy prawnej w sposób zwyczajowo przyjęty.

To niejasna definicja i nie zdradza nam zbyt wiele. Co powinieneś z tego wynieść? Po pierwsze, że zabezpieczenia są zdefiniowane przez prawo. Na potrzeby tego artykułu wystarczy jednak stwierdzić na wstępie, że papiery wartościowe są instrumentami inwestycyjnymi używanymi przez inwestorów do wyceny swoich środków pieniężnych. Najczęściej stosowane rodzaje papierów wartościowych to akcje, obligacje i fundusze inwestycyjne.

Czym są papiery wartościowe?

Papiery wartościowe to dokument, który daje możliwość skorzystania z określonego prawa. Dokładniej rzecz ujmując, stanowią one roszczenie wobec osoby lub podmiotu, który wyemitował papier wartościowy lub emitenta. Jest to sytuacja, w której emitenta można porównać do dłużnika, a osobę posiadającą papier wartościowy do wierzyciela. Krótko mówiąc, dokument ten potwierdza zadłużenie, które będzie spłacał emitent.

Papiery wartościowe są przede wszystkim wykorzystywane do pozyskiwania funduszy przez emitenta, aby mógł on finansować swoją działalność. Z drugiej strony, pożyczkodawca ma możliwość zainwestowania swoich pieniędzy i osiągnięcia zysku.

Kto jest emitentem papierów wartościowych?

Jak już wspomniano, emitent to osoba lub podmiot, który ma prawo wyemitować papier wartościowy. Warto wiedzieć, kto może nim zostać:.

• spółka
• bank
• państwo
• obywatel (tylko weksle i czeki)
• miasto

Co powinieneś wziąć pod uwagę przy wyborze emitenta?

Zanim kupisz jakikolwiek papier wartościowy, dobrze jest zrobić należytą analizę emitenta, by nie stracić pieniędzy.

Nie ma większego znaczenia, czy zamierzasz inwestować w akcje, obligacje czy jakiekolwiek inne papiery wartościowe. Inwestowanie w obligacje (zwłaszcza korporacyjne) wiąże się z wieloma rodzajami ryzyka. Po pierwsze i najważniejsze, inwestor powinien zadać sobie pytanie: jak emitent obligacji będzie w stanie spłacać swoje długi? Należy pamiętać, że firmy emitują obligacje by finansować swoją dalszą działalność, a inwestor przekazuje emitentowi swoje wolne środki z perspektywą otrzymania wynagrodzenia w postaci wypłat odsetek.

Inwestorzy powinni upewnić się, że emitent jest przygotowany (i zdolny) do spłaty kapitału w momencie, w którym spodziewana jest jego zapadalność.

Zadanie to nie jest łatwe i z reguły wymaga dogłębnej analizy przez wykwalifikowanych specjalistów. Określają one rating każdej obligacji, który określa jej jakość. To punkt odniesienia, którego potencjalny inwestor powinien się trzymać.

W przypadku inwestowania w akcje zaleca się przeprowadzenie rozległej analizy fundamentalnej poszczególnych spółek, co wymaga wiedzy. Osoby, które nie chcą badać możliwości inwestycyjnych lub szukają łatwiejszego sposobu na „bezpieczniejsze” inwestowanie w akcje, mogą rozważyć pasywne podejście. Jednak pozostałe inwestycje w papiery wartościowe wymagają jednak analiz. Dlatego niezależnie czy są to udziałowe papiery wartościowe, dłużne papiery czy papiery rynku walutowego, inwestor powinien być świadomy ryzyka swojej inwestycji.

Klasyfikacja papierów wartościowych

Papiery wartościowe można sklasyfikować według kilku następujących aspektów: rodzaj, forma i typ zabezpieczenia.

A) Klasyfikacja według formy

Jeśli chodzi o formę, dzielimy je na certyfikowane i zdematerializowane. Papiery wartościowe w formie certyfikatów mają postać fizyczną i są zapisane na papierze. Z drugiej strony, zdematerializowane papiery wartościowe mają jedynie formę elektroniczną. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że zdecydowana większość papierów wartościowych jest obecnie przedmiotem obrotu w formie elektronicznej.

B) Klasyfikacja według osoby uprawnionej

Papiery wartościowe można rozróżnić pod względem formy ich zabezpieczenia i osoby do nich uprawnionej. Przede wszystkim ze względu na sposób, w jaki dokonuje się zmiany własności danego papieru wartościowego. Możemy więc podzielić papiery wartościowe:.

• Na okaziciela – na dokumencie nie jest podane nazwisko właściciela, a właścicielem jest ten, kto go przedstawia. Dlatego są łatwo zbywalne.
• Imienne – na dokumencie jest zapisane imię właściciela, a zmiany można dokonać po zatwierdzeniu przez emitenta. Są trudniejsze do sprzedania.
• Na Zlecenie – połączenie dwóch wcześniejszych typów. Nowy właściciel po prostu wpisuje swoje imię i nazwisko na odwrocie dokumentu.

C) Klasyfikacja według Typu

Papiery wartościowe można też podzielić ze względu na ich typ. Są one zazwyczaj podzielone na papiery, którymi obraca się na rynku kapitałowym i pieniężnym. Papiery wartościowe rynku pieniężnego są klasyfikowane jako czeki i weksle, które nie nadają się zbytnio do inwestowania, zarówno ze względu na mniejszą dostępność, jak i większe ryzyko.

Na rynku kapitałowym handluje się szerokim wachlarzem papierów wartościowych, zarówno krótko-, jak i długoterminowych, które można podzielić na kapitałowe papiery wartościowe (akcje, udziały) i dłużne papiery wartościowe (obligacje, listy zastawne i certyfikaty depozytowe). Istnieją również ich kombinacje – hybrydowe papiery wartościowe (warranty, obligacje zamienne i akcje uprzywilejowane).

Klasyfikacja papierów wartościowych znajdujących się w obrocie na rynku kapitałowym

Jak już pewnie zrozumiałeś, papiery wartościowe można klasyfikować na podstawie wielu parametrów. Są one jednak najczęściej przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym, dlatego warto się na nich bardziej skupić.

A) Akcje

Akcje są najbardziej powszechnym rodzajem kapitałowych papierów wartościowych. Reprezentuje udział własnościowy w spółce (lub funduszu powierniczym) w formie udziału w kapitale akcyjnym emitenta. Posiadacze akcji nie są zazwyczaj uprawnieni do otrzymywania regularnych wypłat dochodu – choć akcje często wypłacają dywidendy. Mogą jednak wypracować zysk ze sprzedaży papierów wartościowych (zakładając, że cena akcji wzrosła).

Akcje uprawniają ich posiadacza do proporcjonalnej kontroli nad spółką poprzez prawo głosu. W przypadku bankructwa emitenta akcjonariusze są uprawnieni do proporcjonalnej części ceny likwidacyjnej spółki, ale dopiero po spłaceniu wierzycieli.

B) Jednostki Funduszy inwestycyjnych

Certyfikaty jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych są również powszechnie stosowanym papierem wartościowym. Stanowią one dowód posiadania lub współposiadania aktywów w otwartym lub zamkniętym funduszu inwestycyjnym. Otwarte fundusze są bardzo często oferowane klientom przez banki.

Otwarte fundusze inwestycyjne nie mają osobowości prawnej, tzn. możliwości bycia zarówno posiadaczem, jak i wykonawcą praw i obowiązków. Inwestorzy mogą w nie inwestować długoterminowo i regularnie, a niektóre otwarte fundusze inwestycyjne działają już od dziesięcioleci. Z drugiej strony zamknięty fundusz inwestycyjny charakteryzuje się „okresem subskrypcji”. Wtedy jest on otwarty dla inwestorów, a zamyka się po upływie określonego czasu lub po osiągnięciu docelowego poziomu kapitału. Inwestor nie ma już wtedy możliwości wejścia.

Zazwyczaj fundusze są tworzone na określony czas, zaś na koniec tego okresu dochodzi do wypłaty zysku posiadaczom jednostek uczestnictwa i fundusz zostaje zamknięty.

C) Obligacje

Obligacje są najbardziej powszechnym rodzajem papierów wartościowych o charakterze dłużnym. Obligacja jest w istocie pożyczką dla emitenta, która musi być spłacona na warunkach określonych w momencie emisji obligacji – wielkość emisji, oprocentowanie, długość okresu zapadalności. Najbardziej powszechne rodzaje obligacji to obligacje skarbowe i korporacyjne. Obligacje państwowe krajów rozwiniętych charakteryzują się niższym ryzykiem i niższą rentownością, dlatego zalicza się je do bardzo konserwatywnych papierów inwestycyjnych.

Poziom ryzyka obligacji korporacyjnych zależy od wiarygodności emitenta. Firmy o mniejszej zdolności kredytowej są zazwyczaj bardziej ryzykowne i dlatego muszą oferować swoje obligacje po wyższym oprocentowaniu. Obligacje stabilnych i uznanych firm charakteryzują się niższym oprocentowaniem i mogą być również emitowane przez spółki akcyjne, które obecnie wolą finansować swoją działalność poprzez obligacje niż emisję nowych akcji. Obligacje zobowiązują emitenta do regularnego wypłacania inwestorom odsetek. Są one zazwyczaj emitowane na określony czas, po upływie którego spłacany jest kapitał obligacji (zakładając, że emitent nie zbankrutuje).

D) Obligacje hipoteczne

Listy zastawne to rodzaj papierów wartościowych, które są wyemitowane przez banki hipoteczne w celu pozyskania środków na udzielanie kredytów hipotecznych. Zazwyczaj można nimi handlować na giełdzie w podobny sposób jak obligacjami czy akcjami, więc są to bardzo płynne papiery wartościowe.

E) Certyfikaty depozytowe

Ostatnim, rzadziej stosowanym rodzajem zabezpieczenia kredytu są certyfikaty depozytowe, emitowane głównie przez banki. Jest to papier wartościowy o ograniczonym czasie trwania, w którym inwestor zasadniczo pożycza bankowi pieniądze na z góry określony okres czasu. Bank ma prawo dysponować pieniędzmi według własnego uznania, a inwestor otrzymuje zysk w postaci odsetek. Bank zwróci posiadaczowi wartość certyfikatu depozytowego wraz z odsetkami w ustalonym wcześniej terminie.

Za przedterminowe zerwanie certyfikatu depozytowego inwestorowi zwykle naliczana jest kara – nie jest to także płynne aktywo.

D) Obligacje hipoteczne

Listy zastawne to rodzaj papierów wartościowych, które są wyemitowane przez banki hipoteczne w celu pozyskania środków na udzielanie kredytów hipotecznych. Zazwyczaj można nimi handlować na giełdzie w podobny sposób jak obligacjami czy akcjami, więc są to bardzo płynne papiery wartościowe.

E) Certyfikaty depozytowe

Ostatnim, rzadziej stosowanym rodzajem zabezpieczenia kredytu są certyfikaty depozytowe, emitowane głównie przez banki. Jest to papier wartościowy o ograniczonym czasie trwania, w którym inwestor zasadniczo pożycza bankowi pieniądze na z góry określony okres czasu. Bank ma prawo dysponować pieniędzmi według własnego uznania, a inwestor otrzymuje zysk w postaci odsetek. Bank zwróci posiadaczowi wartość certyfikatu depozytowego wraz z odsetkami w ustalonym wcześniej terminie.

Za przedterminowe zerwanie certyfikatu depozytowego inwestorowi zwykle naliczana jest kara – nie jest to także płynne aktywo.

F) Hybrydowe papiery wartościowe

Jak już wspomniano, połączenie cech kapitałowych i kredytowych papierów tworzy nam hybrydowe papiery wartościowe. Należą do nich:

• Opcje – opcje emitowane przez firmę, które dają udziałowcom prawo do zakupu akcji po określonej cenie w określonym czasie.
• Obligacje zamienne – papiery wartościowe, które dają inwestorowi prawo do pobierania odsetek i spłaty kapitału, ale mogą być zamienione na akcje zwykłe spółki emitującej na wcześniej określonych warunkach.
• Akcje uprzywilejowane – są to akcje emitenta, które mają pierwszeństwo w wypłacie dywidendy i innych zwrotów kapitału przed wypłatami dla pozostałych akcjonariuszy.

Podział rynków papierów wartościowych

Termin rynek może mieć wiele znaczeń, ale najczęściej jest używany jako ogólny termin odnoszący się do pierwotnego i wtórnego rynku papierów wartościowych.

A) Rynek pierwotny

Rynek pierwotny to miejsce, w którym tworzone są papiery wartościowe. Jest to rynek, na którym firmy po raz pierwszy emitują (sprzedają) swoje akcje lub obligacje społeczeństwu. Podstawą pierwotnego rynku akcji są IPO – pierwsze oferty publiczne, czyli debiuty na giełdzie. Na rynku pierwotnym inwestorzy mogą kupować papiery wartościowe od banku, który je emituje.

Firma, która zamierza wejść na giełdę, angażuje kilka banków inwestycyjnych w celu opracowania konkretnej formy debiutu. Banki te określą, jaka będzie cena emisji akcji, a inwestorzy będą mogli kupić akcje spółki bezpośrednio od banku prowadzącego emisję nowych papierów wartościowych.

Rynek pierwotny to pierwsza okazja dla inwestora, by zainwestować w papiery wartościowe danej firmy. Zazwyczaj poprzez zakup akcji lub obligacji.

Należy pamiętać, że na rynku pierwotnym papiery wartościowe są kupowane bezpośrednio od emitenta lub od banku, który zajmuje się emisją.

B) Rynek wtórny

Rynek wtórny dla akcji nazywany jest ogólnie giełdą. Składa się ona z giełd na całym świecie – New York Stock Exchange (NYSE), Nasdaq czy GPW w Warszawie. Cechą charakterystyczną rynku wtórnego są transakcje między inwestorami.

Oznacza to, że na rynku wtórnym inwestorzy obracają już wyemitowanymi papierami wartościowymi. Zatem jeśli kupujesz akcje KGHM na rynku wtórnym, to kupujesz je od innego inwestora, który jest skłonny sprzedać te akcje po cenie, której chcesz za nie zapłacić. Spółka KGHM nie jest zaangażowana w tę transakcję.

Chociaż obligacje gwarantują spłatę kapitału w ustalonym terminie, to często jest on wyznaczony daleko w przyszłości. Dlatego też obligatariusze mogą zrealizować zysk i sprzedać swoje papiery na wtórnym rynku obligacji. Jeżeli od momentu emisji obligacji stopy procentowe wzrosły – wyższe oprocentowanie może sprawić, że obligacja będzie bardziej wartościowa dla innych.

C) Rynek pozagiełdowy OTC

Dziś termin OTC (over-the-counter) odnosi się do akcji, które nie są przedmiotem obrotu na głównych światowych giełdach. Informacje o takich papierach są publikowane na tak zwanych pozagiełdowych tablicach ogłoszeń (OTC bulletin board), czyli „ping sheets” spopularyzowanych przez film Wilk z Wall Street.

Żadna z tych struktur nie jest giełdą i są one określane jako dostawcy informacji o cenach papierów wartościowych. Spółki, które są notowane na giełdzie lub na pozagiełdowych tablicach ogłoszeń muszą przestrzegać o wiele mniej przepisów niż akcje notowane na giełdzie. Dlatego handel na rynku pozagiełdowym może być bardzo ryzykowny.

Oprócz powyższego, rynki papierów wartościowych można podzielić na publiczne i niepubliczne.

Na rynku publicznym, papierami mogą handlować wszyscy potencjalni oferenci. Na rynku niepublicznym lub kontraktowym bezpośrednie transakcje odbywają się między podmiotami, które mają podpisane umowy.

Jak inwestować w papiery wartościowe?

Możliwości inwestowania w papiery wartościowe są niezwykle szerokie, przyjrzyjmy się więc sposobom jak kupować najczęściej spotykane papiery wartościowe.

A) Akcje

Możliwości kupowania akcji są dziś prawdopodobnie największe w historii. Jeśli rozważasz zakup akcji na rynku pierwotnym, w przypadku akcji zagranicznych możesz mieć pecha. Większość akcji oferowanych w IPO jest „podbierana” przez dużych inwestorów instytucjonalnych.

W przypadku akcji polskich możesz śledzić spółki wchodzące na giełdę i zapisać się na emisję akcji w odpowiednim terminie. Rynek wtórny jest dostępny dla inwestorów różnej wielkości za pośrednictwem wielu maklerów i domów maklerskich. Wszystko zależy więc w dużej mierze od strategii inwestycyjnej inwestora. Możesz inwestować pasywnie lub aktywnie, jednorazowo lub regularnie. Wybór jest szeroki, a więcej informacji znajdziesz w artykule o tym jak kupować akcje.

Realnie możesz oczekiwać rocznego wzrostu z akcji na poziomie około 5-10%, ale niektórzy profesjonalni inwestorzy i traderzy osiągają wielokrotność tego poziomu. Mówimy tu o wartościach uśrednionych z długiego okresu dużych spółek.

Rekomendowani brokerzy giełdowi dla klientów detalicznych

B) Jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych

Jednostki uczestnictwa w otwartych funduszach inwestycyjnych można nabyć bezpośrednio od poszczególnych funduszy emitujących. Inną opcją są oczywiście bankowe fundusze. Oba są aktywnie zarządzane – aktywa są dobierane do funduszu przez zarządzającego portfelem.

Wzrost wartości inwestycji w fundusz powierniczy odpowiada więc wzrostowi aktywów bazowych po odjęciu kosztów zarządzania. Fundusze akcyjne zapewniają inwestorom wyższe zyski niż fundusze obligacyjne, ale różnica wiąże się z ryzykiem poszczególnych inwestycji.

Inwestowanie w fundusze typu ETF (exchange-traded funds) charakteryzuje się niższymi opłatami. Są to pasywnie zarządzane fundusze (ich skład jest ustalany na podstawie indeksu), dlatego charakteryzują się niższymi opłatami. Udziały w ETF-ach można kupować, tak jak akcje – przez pośrednika – brokera ETF.

C) Obligacje

Obligacje można kupić na rynku pierwotnym bezpośrednio od emitenta. Najczęściej są to banki i firmy, ale obecnie coraz większym zainteresowaniem cieszą się także platformy crowdfundingowe. Możesz też kupić obligacje na rynku wtórnym za pośrednictwem brokera. Polski rynek wtórny obligacji nie jest jednak zbyt dobrze rozwinięty. Zwroty z inwestycji w obligacje nie są oszałamiające, a inwestorzy zazwyczaj wykorzystują je jako część kompleksowej dywersyfikacji portfela. W przypadku inwestycji w obligacje na rynku pierwotnym możesz spodziewać się wzrostu wartości w dolnych jednostkach procentowych. W przypadku obligacji państwowych obecna rentowność obligacji jest minimalna.

Papiery wartościowe i zobowiązania podatkowe

Jeśli uda ci się wykorzystać środki i osiągnąć zysk, musi on zostać odpowiednio opodatkowany zgodnie z ustawą o podatkach dochodowych.

Zyski ze sprzedaży kapitałowych papierów wartościowych:

• depozyty bankowe – lokaty, konta oszczędnościowe i inne
• akcje,
• obligacje,
• instrumenty pochodne i inne papiery wartościowe,
• fundusze kapitałowe np. TFI,

Wszystkie wyżej wymienione opodatkowane są 19% podatkiem Belki. Polskie dywidendy podlegają także 19% podatkowi.

Podsumowanie

Tradycyjne papiery wartościowe takie jak akcje, obligacje i fundusze inwestycyjne, wydają się być najlepszym rozwiązaniem. Nawet jeśli będziesz się trzymał podstawowych rodzajów papierów wartościowych wymienionych powyżej, nadal pozostanie ci wiele możliwości budowania portfela i osiągnięcia pożądanego wzrostu wartości przy rozsądnym poziomie ryzyka.