Gdy tradycyjne inwestycje zawodzą, zawsze przydają się alternatywne formy inwestowania. Jedną z takich opcji jest inwestowanie w dzieła sztuki lub kupowanie przedmiotów związanych ze sztuką. O rosnącej popularności dzieł sztuki świadczą także coraz większe obroty domów aukcyjnych nie tylko na świecie, ale także w Polsce.
Opinie doradców inwestycyjnych różnią się diametralnie – niektórzy twierdzą, że właściwie każdy może inwestować w sztukę inni, że jest to wysoce wyspecjalizowana dziedzina. Większość jednak zgadza się co do jednego – kupowanie obrazów czy antyków jest, poza kilkoma wyjątkami, sprawą zdecydowanie długoterminową. Nawet osoby, które nie są koneserami sztuki, nie muszą się jej obawiać. Wciąż jednak powinni polegać na wskazówkach ekspertów – a takich możesz znaleźć na przykład w galeriach sztuki.
Dlaczego ludzie kupują działa sztuki
Na popyt ma wpływ wiele czynników, zarówno ekonomicznych, politycznych i innych. Obecnie na rynku sztuki panuje okres boomu, ludzie coraz częściej szukają sposobów na zainwestowanie pieniędzy, a sztuka jest jednym z poszukiwanych aktywów. Zasadniczo na rynku istnieją dwa rodzaje kolekcjonerów. Pierwszą grupę można nazwać prawdziwymi kolekcjonerami, którzy kupują sztukę z czystej pasji i zamiłowania. Zazwyczaj kolekcjonują jednego lub kilku ulubionych artystów lub gatunków. Zwrot z inwestycji odgrywa w tym przypadku drugorzędną rolę.
Druga grupa to ludzie, którzy kolekcjonują sztukę z zamiarem osiągnięcia zysku. A najlepsze jest to, gdy możesz połączyć obie te rzeczy – piękny obraz z perspektywą dobrej oceny. Oczywiście, na cenę dzieła sztuki wpływa wiele czynników. Jednym z nich jest fakt, że kiedy dzieło danego artysty sprzedaje się za wyjątkową cenę, w konsekwencji zwiększa to wartość innych dzieł tego artysty. Praca nad popytem, wprowadzanie malarza na rynek, to nie krótkoterminowa sprawa, ale kwestia długotrwałej, systematycznej pracy i budowania reputacji.
Inwestycje i emocje
Istnieje kilka różnic między kupowaniem emocjonalnym a inwestowaniem w sztukę. Inwestowanie polega na zachowaniu wartości, więc cena jest bardzo ważnym elementem transakcji. W kupowaniu emocjonalnym cena jest praktycznie nieistotna, a ktoś, kto chce mieć dzieło bo mu się podoba, prawdopodobnie będzie skłonny zapłacić za niego więcej niż inwestor. Różnica polega również na tym, że dywersyfikacja (zarówno z innymi narzędziami inwestycyjnymi, jak i w obrębie obiektów sztuki) powinna odgrywać dla inwestora ważną rolę, a inwestycje w sztukę będą jedynie dodatkiem do portfela. Dla kolekcjonera, gdzie emocje są czynnikiem decydującym, dywersyfikacja nie jest tak ważna.
Ryzyko związane z kupowaniem dzieł sztuki
Choć sztuka jest często prezentowana jako całkiem konserwatywny sposób na oszczędzanie, nie jest to regułą. Ze względu na subiektywność, która jest oczywista w ocenie dzieła sztuki, jakiekolwiek przewidywanie rozwoju cen jest niemożliwe. Ryzyko, że wartość dzieła sztuki nie wzrośnie z czasem, a nawet spadnie jest bardzo wysokie, zwłaszcza w przypadku młodych artystów, którzy ostatnio są w centrum zainteresowania kolekcjonerów i inwestorów.
Ceny starych artystów są z reguły wyższe i nie można oczekiwać ich znacznego wzrostu, ale istnieje duże prawdopodobieństwo, że nie spadną. Z drugiej strony młodzi autorzy są bardzo obiecujący pod względem zysków, a przy dobrej selekcji taka inwestycja może przynieść setki procent. Ogólna aprecjacja obiektów artystycznych śledzonych przez indeks Art Price Global wynosi około 13% rocznie od 1980 roku.
Dzieła sztuki podlegają pewnym falom mody. Jednorazowo obrazy danego artysty mogą być popularne, ale po kilku latach mogą nie być tak atrakcyjne, co może stanowić problem przy sprzedaży. To właśnie niska płynność jest jednym z największych problemów i wad w porównaniu z konwencjonalnymi instrumentami inwestycyjnymi.
Fałszerstwa
Poważnym zagrożeniem pozostają też fałszerstwa, bez których świat sztuki jest praktycznie niewyobrażalny. Fałszerze stają się coraz bardziej zręczni i pomysłowi w oszukiwaniu potencjalnych nabywców, by uwierzyli, że dzieło jest prawdziwe. Falsyfikaty występują głównie u starszych artystów, a w mniejszym stopniu u młodszych lub żyjących i można je z dużym prawdopodobieństwem znaleźć na czarnym rynku. Z tego względu, nabywając dzieło sztuki lepiej jest udać się na aukcję lub do galerii i skorzystać z usług ekspertów, którzy mogą potwierdzić autentyczność dzieła. Niestety, nawet one nie zawsze są gwarancją wykrycia fałszerstwa. Nawet żyjący artyści mogą nie rozpoznać niektórych ze swoich starszych prac, choć takich przykładów jest pewnie niewiele.
Na jaki okres kupuje się działa sztuki
Jak już wspomniano, większe potencjalne zyski są równoważone przez większe ryzyko, że inwestycja nie zakończy się sukcesem. Ponadto inwestowanie w sztukę nie jest sprawą krótkoterminową. Nie można więc liczyć na szybkie zyski. Minimalny okres, na jaki zaleca się inwestowanie w sztukę, wynosi od pięciu do siedmiu lat.
Innym poważnym ryzykiem, choć często niedocenianym, jest możliwość powstania bańki cenowej podobnej do tej, która doprowadziła do spadku cen nieruchomości i późniejszego kryzysu na światowych rynkach finansowych. Jedna z takich baniek artystycznych rozpoczęła się w Japonii w 1990 roku od dziesięcioletniego spadku cen dzieł sztuki. Inwestorzy w czasach kryzysu mogą skierować swoje fundusze na inwestycje alternatywne, takie jak sztuka, która działa jak magazyn wartości. Jednak przedłużający się kryzys i brak wolnej płynności finansowej mogą mieć również wpływ na spadek popytu, który dzięki wspomnianemu wcześniej boomowi od kilku lat napędza wzrost cen obiektów sztuki.
Na co zwrócić uwagę przed zakupem
Kupując dzieło sztuki, przede wszystkim człowiek powinien mieć do niego pewien stosunek, powinno mu się ono podobać i przemawiać do niego. Sztuka dotyczy uczuć i emocji i to jest najważniejszy czynnik, od którego należy zacząć wybierając dzieło. W pewnym sensie powinien je pokochać. Oczywiście ważne jest, by wiedzieć, czy chce się zainwestować w dzieło uznanego artysty, w przypadku którego łatwiej jest określić cenę rynkową, czy w dzieło wschodzącego w przypadku którego istnieje większe ryzyko związane ze zwrotem z inwestycji.
Gdzie kupuje się dzieła sztuki?
Najłatwiejszym sposobem kupowania dzieł sztuki są aukcje, na które możemy przyjść osobiście. Jednym ze sposobów są też aukcje internetowe. Ich wadą jest jednak niemożność zobaczenia i „poczucia” obiektu we właściwy sposób, co jest ważne w przypadku wielu dzieł. Innym powszechnie stosowanym sposobem jest kupowanie w galeriach pośredniczących, które często specjalizują się w jednym rodzaju sztuki lub konkretnym okresie, dlatego warto odwiedzać je regularnie.
Katalogi aukcyjne stanowią przewodnik po cenach dzieł sztuki, a cennych informacji udzielą też sami właściciele galerii. Prostym sposobem jest też śledzenie rozwoju i trendów w literaturze fachowej, czasopismach i oczywiście w Internecie, który jest niewyczerpanym źródłem informacji.
Czy przed aukcją można oszacować cenę
Opierając się na analizie dostępnych źródeł, takich jak wyniki poprzednich aukcji, wcześniejsze zapotrzebowanie na danego artystę czy dane z portalów można określić szacunkową cenę. Jednak na każdej aukcji zdarzy się moment zaskoczenia, gdy niektóre dzieła nie osiągną oczekiwanej sumy. Z drugiej strony, niektóre dzieła będą przeżywały boom podczas aukcji, gdy licytujący wykażą ogromne zainteresowanie dziełem i będą skłonni przebijać się nawzajem.
Inwestowanie w sztukę poprzez Blockchain – Nowe zjawisko?
Wraz z nową generacją inwestorów, którzy nie trzymają się kurczowo fizycznej formy dzieł sztuki, tak jak bardziej tradycyjni kolekcjonerzy i wraz ze stopniową cyfryzacją, pojawia się możliwość kupowania dzieł sztuki za pośrednictwem blockchaina w formie NFT (non-fungible tokens). Jest to rodzaj niepowtarzalnych zdigitalizowanych przedmiotów kolekcjonerskich. Oryginał może zostać zniszczony i zastąpiony jedną autentyczną kopią cyfrową, wykorzystującą w transakcjach wyłącznie kryptowaluty. Po zakupie stajesz się unikalnym właścicielem cyfrowego certyfikatu, a własność jest zapisywana w blockchainie i nikt nie może ci jej odebrać. Nie można powiedzieć na pewno, że NFT staną się aktywami głównego nurtu i tym samym diametralnie zmienią świat sztuki cyfrowej, ale z pewnością warto obserwować ten trend.
Inwestowanie Frakcyjne
Ostatnio pojawił się także nowy sposób kupowania dzieł sztuki w postaci „inwestowania frakcyjnego”. W tym rozwiązaniu, wiele osób łączy zasoby finansowe co otwiera to drogę do inwestowania w droższe dzieła sztuki, które czasami zyskują na wartości bardziej i szybciej niż te tańsze. Następnie osoby te dzielą się udziałem w zyskach, które czasami nawet są ponadprzeciętne.
Podsumowanie
Inwestowanie w sztukę może być ciekawym urozmaiceniem portfela inwestycyjnego, ale ze względu na jej specyfikę trzeba być bardzo ostrożnym. Jako środek dywersyfikacji może spełniać swoją rolę w portfelu, ale z pewnością nie powinien stanowić większości zainwestowanych środków.
Jeśli ktoś decyduje się na inwestowanie w sztukę, zdecydowanie powinien szukać renomowanych galerii i domów aukcyjnych, kupując dzieła, które mają ekspertyzę historyków sztuki. Jednocześnie powinien unikać podejrzanie zakupów od wątpliwych pośredników, na przykład pod presją czasu. W dzisiejszych czasach istnieje wiele kanałów sprzedaży, można więc kupić dzieło przez internet, na aukcji internetowej lub klasycznie w galerii czy na aukcji w sali.